نیما واحدی
عمومیضامن بودن یعنی چه؟ قانون چه می گوید و مردم چه باید بدانند؟
552
در این مقاله بهصورت کاملاً کاربردی و ساده بررسی میکنیم که مسئولیت حقوقی ضامن دقیقاً چیست، در صورت معوق شدن اقساط چه تعهداتی بر دوش او قرار میگیرد، چه ابزارهای قانونی علیه او قابل استفاده است، چه تفاوتی بین چک و سفته ضمانت وجود دارد، پلتفرمهایی مانند وامسی چه نقشی در شفافسازی ضمانت دارند، و ضامن چگونه میتواند از حقوق خود محافظت کند.
ضامن در حقوق ایران چه جایگاهی دارد؟
برای درک مسئولیت حقوقی ضامن ابتدا باید بدانیم ضامن در قوانین ایران چه جایگاهی دارد. در حقوق ما، «ضمانت» یعنی فردی تعهد میدهد بدهی شخص دیگری را پرداخت کند. این کار معمولاً هنگام وام گرفتن، خرید اقساطی یا ثبت قراردادهای مالی انجام میشود.
در قانون مدنی، ضمانت یعنی انتقال بدهی از بدهکار اصلی به ضامن. اما در عمل، بهویژه در قراردادهای اقساطی و پلتفرمهایی مانند وامسی، ضمانت تضامنی است. یعنی طلبکار میتواند بدون مراجعه به بدهکار، مستقیماً سراغ ضامن برود. این اصل مهمترین دلیل حساسیت نقش ضامن است.
برای مثال، اگر مشتری در یک فروشگاه طرف قرارداد وامسی گوشی موبایل را بهصورت اقساطی بخرد و یک نفر ضمانت او را قبول کند، در صورت عدم پرداخت اقساط، فروشگاه یا موسسه مالی هم میتواند به وامگیرنده مراجعه کند و هم به ضامن.
مسئولیت حقوقی ضامن در اقساط معوق چیست؟
وقتی وامگیرنده اقساط را پرداخت نمیکند، مسئولیت حقوقی ضامن فعال میشود. در یک ضمانت تضامنی (که رایجترین نوع ضمانت در اقساط است):
- طلبکار میتواند بدون مراجعه به بدهکار مستقیماً از ضامن مطالبه کند.
- ضامن موظف است تمام بدهی معوق را پرداخت کند، نه فقط آن بخشی که دیر پرداخت شده.
- حتی اگر ضامن از وضعیت مالی فعلی وامگیرنده بیخبر باشد، تعهد او همچنان پابرجاست.
- امکان توقیف اموال، مسدود شدن حسابها یا طرح دعوا علیه ضامن وجود دارد.
مثال واقعی:
یکی از کاربران وامسی در شیراز برای خرید کنسول بازی، ۶ ماه اقساط داشت. پس از پرداخت دو قسط، محل کار او تعطیل شد و سه قسط بعدی را نپرداخت. ضامن او که یک همکار قدیمی بود، با اخطار رسمی مواجه شد و مجبور به تسویه کامل مانده اقساط شد. این نمونه نشان میدهد که ضامن باید قبل از امضا همه جوانب را بسنجد.
ابزارهای قانونی علیه ضامن در صورت عدم پرداخت اقساط
وقتی بدهی پرداخت نشود، طلبکار ابزارهای قانونی مختلفی برای پیگیری دارد. این بخش برای ضامنان بسیار حیاتی است، چون بدانند مسئولیت حقوقی ضامن تا چه حد گسترده است.
۱. چک ضمانت
در بسیاری از قراردادهای اقساط، ضامن یک چک صیادی امضا میکند.
در صورت برگشت چک:
- حسابهای ضامن مسدود میشود
- امکان طرح شکایت کیفری وجود دارد
- سابقه اعتباری ضامن آسیب میبیند
- امکان توقیف خودرو، ملک و سایر داراییها هست
۲. سفته ضمانت
سفته اگرچه جنبه کیفری ندارد، اما قابلیت پیگیری بسیار سریع از طریق اجرای ثبت دارد و باعث توقیف حقوق و دارایی میشود.
۳. دادخواست مطالبه وجه
طلبکار میتواند از طریق دادگاه دعوای «مطالبه وجه» علیه ضامن مطرح کند.
در این مسیر:
- حکم توقیف اموال
- حکم ممنوعالخروجی
- و در برخی موارد حتی توقیف حقوق ماهانه صادر میشود.
۴. مراجعه مستقیم به ضامن
در ضمانت تضامنی نیازی به پیگیری بدهکار نیست. طلبکار رأساً سراغ ضامن میرود و این، تفاوت مهمی است که بسیاری از مردم نمیدانند.
نکاتی که ضامنان باید قبل از امضا بدانند
قبل از امضای قرارداد ضمانت، رعایت چند نکته اساسی میتواند از بسیاری از مشکلات احتمالی جلوگیری کند:
۱. متن قرارداد را کامل بخوانید
نداشتن وقت یا اعتماد بیش از حد، دلیل خوبی برای امضا نیست. تعیین نوع ضمانت (محدود یا نامحدود) بسیار مهم است.
۲. مبلغ ضمانت را محدود کنید
مثلاً میتوان شرط کرد که ضامن فقط تا سقف ۵۰٪ بدهی مسئول باشد. گرچه همه فروشگاهها این گزینه را نمیپذیرند، اما در مذاکرات قابل طرح است.
۳. شناخت کافی از بدهکار
اعتبارسنجی انسانی گاهی دقیقتر از اعتبارسنجی سیستمی است.
پلتفرمهایی مانند وامسی تلاش کردهاند با اعتبارسنجی دقیق و امتیازدهی رفتاری، ریسک نکول را کاهش دهند.
۴. بررسی توان مالی خود
ضامن باید بپذیرد که اگر بدهکار پرداخت نکرد، او باید کل بدهی را بپردازد.
پس بهتر است قبل از امضا ببیند آیا در چنین شرایطی قادر به پرداخت هست یا خیر.
۵. عدم امضا در شرایط استرس یا رودربایستی
بسیاری از مشکلات حقوقی ناشی از رودربایستی است. ضمانت یک تعهد جدی است.
راهکارهای حقوقی ضامن برای جلوگیری از خسارت
اگر ضامن مجبور به پرداخت اقساط معوق شد، هنوز راههایی برای بازپسگیری وجود دارد:
۱. رجوع به بدهکار
قانون صراحت دارد: پس از پرداخت بدهی، ضامن حق دارد تمام مبلغ را از بدهکار مطالبه کند.
۲. تنظیم قرارداد بازپرداخت با بدهکار
میتوان قسطبندی، خسارت تأخیر یا وثیقه جدید تعیین کرد.
۳. درخواست توقیف اموال بدهکار
در صورت استنکاف بدهکار، ضامن میتواند از طریق اجرای احکام اموال او را توقیف کند.
۴. فسخ ضمانت در شرایط خاص
در برخی موارد مثل تغییر مفاد قرارداد بدون اطلاع ضامن، او حق فسخ ضمانت دارد.
آیا فروشگاه یا پلتفرم جای بدهکار قرار میگیرد؟
گاهی ضامن تصور میکند اگر بدهکار اقساط را ندهد، فروشگاه یا پلتفرم آنلاین باید خسارت را جبران کند. اما در عمل چنین نیست.
در سازوکار پلتفرم وامسی:
- فروشگاه مسئولیتی در قبال نکول ندارد
- پلتفرم هم جای بدهکار قرار نمیگیرد
- مسئولیت فقط بین مشتری و ضامن است.
اما وامسی تلاش میکند با اعتبارسنجی دقیق، سیستم ضدتقلب و انتخاب مشتریان کمریسک، احتمال نکول را به حداقل برساند تا ضامنها کمتر درگیر مشکلات حقوقی شوند.
جمعبندی نهایی
در نهایت باید گفت که مسئولیت حقوقی ضامن یکی از مهمترین موضوعاتی است که پیش از هر امضایی باید جدی گرفته شود. ضامن شدن به معنی تعهد پرداخت کامل بدهی است؛ حتی اگر بدهکار ناپدید شود یا توان مالی نداشته باشد. شناخت قوانین، بررسی دقیق شرایط و استفاده از پلتفرمهای معتبر مانند وامسی که فرایندهای اعتبارسنجی پیشرفته دارند، میتواند ریسک ضامن شدن را بسیار کاهش دهد.
